کتاب داستان راستان نقل داستان‌هایی از ائمه و معصومین اسلام است. توجه به زندگی این بزرگواران در طول تاریخ همیشه حرکتی برای موضوعیت بخشیدن به مفاهیم اسلامی بوده است. این کتاب نیز از این قاعده مستثنا نیست و در داستان‌هایش به فرازهایی از زندگی و سیره این بزرگواران می‌پردازد. هدف مرتضی مطهری از نگارش این اثر، آموزش نسل‌ها با شیوه زندگی پیشوایان دیدنی و تمسک جستن به اندیشه اسلامی به عنوان تنها راه سعادت بوده است.
می‌توان ادعا كرد كه تاکنون اثری متفاوت به مانند کتاب داستان راستان که با لحنی ساده به زندگی معصومین بپردازد نگاشته نشده است. این کتاب که از زمان انتشارش تا به امروز در شمار پرمخاطب‌ترين آثار دینی بوده است، در مَجال توصیف نمونه‌ای منحصر به فرد از تعریف جامعه آرمانی و اسلامی است. مرتضی مطهری یا بیانی شیوا محتوای داستان‌هایش در کتاب را از طریق احادیث، کتب تواریخ، احکام و حکایت‌های دینی از سیره خاندان نبوی ارجاع گرفته است.
هر چند کتاب‌هایی كه با اين مضمون نوشته شده اند بی‌شمارند، ولی ارائه سبکی متفاوت که ناشی از تحولات اجتماعی و ضرورت‌های فرهنگی بوده، کاری تازه و بی‌بدیل است. مطهری با درك درست از مقتضیات زمانه خود، در مسیر روشنفکری دینی پای می‌گذارد – با اینکه بعد از این کتاب دیگر به چنین جریانی ملحق نمی‌شود – ولی به تناسب اوضاع جامعه و نیازهای دینی، اثری منحصر به فرد ایجاد می‌کند.
او که همیشه در آثارش به دنبال پاسخگویی و روشن کردن مسائل دیدنی بوده، در داستان راستان بیشتر طراح مسائل است. با اینکه پاسخ از همان نخست روشن است، یعنی پیروی از مفاهیم اخلاقی که پیشوایان بزرگ دین با آنها زندگی پربارشان را گذراندند. کتاب مجموعه‌ای شامل بر ۱۲۵ داستان با الهام از پیامبر اسلام (ص) و بزرگان مكتب تشيع می‌باشد که در ۲ جلد نگاشته شده است. نگارش جلد اول با ۷۵ داستان در سال ۱۳۳۹ و جلد دوم با ۵۰ داستان در سال ۱۳۴۳ انجام شده است.
همان‌گونه که در بالا بیان شد، نثر کتاب به سادگی بیان شده است و تأثیرگذاری آن تا حدی است که می‌توان از داستانهای کتاب برای آموزش کودکان نیز بهره برد. با این حال، کتاب برای عموم مردم قابل فهم است و خواننده می‌تواند به راحتی با داستان‌هایش ارتباط برقرار کند. سادگی لحن کتاب از نظر مطهری جهت برخورداری از مرجعی سودمند برای توضیح مسائل مشکل دینی بوده است. مفاهیم سنگین دینی یا فقهی باید با مقیاس اندیشه عموم مردم اندازه‌گیری شود، به این معنا که سادگی در بیان مسائل دشوار خود به تنهایی هنری بزرگ است.
طبقه بندی داستان های کتاب بر طبق اندیشه، علم، احترام، دوری از تعصب، تصورات غلط از دین و كجاندیشىها و افراط و تفریط‌ها، عمل نیکو، اعمال اخلاقى و عبادى (تقوا و زهد)، پرهیز از غرور، غفلت، مال اندوزی، خوردن مال حرام، شرکت در مسائل اجتماعی، رعایت عزت نفس، تواضع، حقوق دیگران، اهمیت کار و تلاش برای روزی حلال، ایستادگی در برابر زور و ستم، قضاوت صحیح، تحمل سختی‌ها، توجه به خداوند در همه امور و موارد بسیار دیگر اشاره کرد.
در کشف حقیقت داستان ها باید این نکته را بیان کرد که مطهری از نصیحت گویی مستقیم دوری کرده است، او تنها ذهن خواننده را برای پروراندن موضوع و نتیجه گیری نهایی آماده می‌کند. عناوین داستان‌ها موضوع اصلی را لو نمی‌دهند تا جذابیت روایت در نزد مخاطب زنده بماند. به طور کلی، اثر او چیزی در حد بیان حکایت‌هایی پند آموز فراتر نمی‌رود.
می توان حدس زد که رسالت مطهری در این کتاب و دیگر آثارش ایجاد فضایی برای راهنمایی تعالیم اسلامی در بطم جامعه است. کلام او تنها در تئوری نمی‌ماند، بلکه درصدد این است که اندیشه اسلامی در جامعه پیاده سازی شود. او در این کتاب با استفاده از کُتب حدیث، تراجم و تواریخ نیز به دنبال روح واقعی دین است. حتی در این مسیر او به رجال شیعه اشاره نمی‌کند، بلکه از افراد صالح سنّی نیز در کتابش یاد می‌کند.
نام کتاب نیز برگرفته از کسانی است که راه راست که همان دین خداوند است را پی گرفته‌اند که قرآن آنها را «صدّیقین» می‌نامد. بنابراین از این جهت هم می‌تواند این موضوع را روشن کرد که داستانهای کتاب خیالی نیستند، بلکه برگرفته از زندگی واقعی بزرگان دینی با حفظ امانت در کلام نوشته شده‌اند. با این حال، اثر داستانی مرتضی مطهری می‌تواند تجربه منحصر به فرد خواندن کتابی دینی با شیوه بیانی متفاوت را برای خواننده فراهم کند.
